Aantallen gemeenten in Nederland vanaf 1851

Tot op heden is vanaf de invoering van de Gemeentewet in 1851 in bijna elk jaar het aantal gemeenten ten gevolge van herindelingen veranderd. In onderstaande figuur is het verloop in het aantal gemeenten sinds 1851 weergegeven. Onder de figuur staat een tabel met het absolute aantal gemeenten in elk jaar.

Figuur 1.          Aantal gemeenten in Nederland vanaf 1851

De absolute aantallen waar deze figuur op is gebaseerd zijn de volgende:

Tabel 1.         Aantallen gemeenten per 1 januari

 
·   Bij uitzondering werd één gemeente in 2010 op 18 maart (en niet zoals gebruikelijk op 1 januari) opgeheven: de gemeente Rozenburg werd toen een deelgemeente van Rotterdam. De opheffing vond een dag na de raadsverkiezingen plaats; tijdens die verkiezingen werd het bestuur van de nieuwe deelgemeente verkozen. Na 18 maart 2010 waren er dus 430 gemeenten. 

Tabel 2 bevat een overzicht van de officiële uitslagen van de raadsverkiezingen sinds 1970, toen de opkomstplicht werd afgeschaft. Tot in de 21^ste eeuw blijken algemene overzichten van de uitslagen van de raadsverkiezingen lastig te verkrijgen. Weliswaar publiceerde het CBS altijd wel een overzicht, maar dit was zo precies en gedetailleerd dat het veel moeite kost om daaruit het algemene beeld af te leiden. Pas recent is dit veranderd, nu de Kiesraad alleszins handzame en overzichtelijke overzichten publiceert, waarmee het eigenlijk vanaf 2006 onnodig wordt om op deze site de uitslagen bij te werken. Bovendien biedt de Kiesraad ook op Internet historische overzichten aan (www.verkiezingsuitslagen.nl), zodat deze tabel in feite overbodig is geworden. Maar ja, het bloed kruipt waar het niet gaan kan, toch maar 2010 en 2014 aan de tabel toegevoegd.

 De tabel is gebaseerd op de volgende bronnen:
-  1970-2002: CBS, Statistiek der Gemeenteraadsverkiezingen, diverse jaren. Bewerking door P. Castenmiller;
-   2006 – 2014: Kiesraad, (zie ook: www.verkiezingsuitslagen.nl)

Overigens zijn de vermelde aantallen in de tabel alle gebaseerd op de gemeenteraadsverkiezingen van dat jaar. Gegevens van gemeenten waar in dat jaar vanwege eerdere of latere herindelingen geen verkiezingen plaatsvonden, worden niet vermeld.

Tabel 2.           Uitslagen raadsverkiezingen 1970 -2014

                        Aandeel stemmen (S) en raadszetels (Z) per partij

Noten bij de tabel:

1 In 1974 deed in een meerderheid der gemeenten het CDA mee aan de verkiezingen. In sommige gemeenten was er echter nog sprake van aparte deelname door KVP, ARP of CHU. Vanzelfsprekend zijn de percentages van het CDA en de afzonderlijke partijen opgeteld.

2 Vanzelfsprekend was dit tot de verkiezingen van 1990 het totaal van EVP, PPR, PSP en CPN.

3 Het verschil in stemmenpercentage en aandeel zetels is frappant. Bij nadere inspectie van de gegevens blijkt dat de Rooms-katholieke groeperingen met 8,3% van de stemmen een aandeel zetels bemachtigen dat goed is voor 14,5%. De verklaring hiervoor is dat deze groeperingen vooral sterk zijn in kleinere gemeenten; met verhoudingsgewijs weinig stemmen zijn dan toch veel zetels te bemachtigen.

4 In dit jaar heeft het CBS de zetels toegerekend aan de partij waar het raadslid lid van is; in de overige jaren zijn de zetels wel op naam van de lijstcombinatie blijven staan.

5. De SP doet nog niet zo lang mee aan lokale verkiezingen, en in ieder geval nog niet in alle gemeenten. De stemmen en zetels van deze partij zitten tot 2002 “verstopt” in de categorie “Overige landelijke partijen”. Pas vanaf 2002 worden de gegevens apart vermeld.

Aantal raadsleden vanaf 2002

Het aantal raadszetels per gemeente is wettelijk bepaald en direct gerelateerd aan de gemeentegrootte. Hierdoor lijkt het in eerste instantie eenvoudig om te bepalen hoeveel raadszetels er zijn in Nederland. De praktijk is echter net iets ingewikkelder: De peildatum ligt meer dan een jaar voor de raadsverkiezingen (1 januari van het daaraan voorafgaande jaar), zodat de verdeling van gemeenten over de grootteklassen kan afwijken van de situatie op de peildatum. Bovendien is er nog een tweede afwijking mogelijk. Mocht een gemeente zich in een fase van sterke groei van het aantal inwoners bevinden, dan kan die gemeente verzoeken om - anticiperend op de groei - meer raadsleden te laten verkiezen dan volgens de situatie op de peildatum mogelijk was. In 2010 was dit bijvoorbeeld van toepassing op de gemeente Amstelveen. Door dergelijke afwijkingen is het werkelijk aantal raadszetels in Nederland niet exact te bepalen op basis van het aantal inwoners. De aantallen in onderstaande tabel kunnen daardoor (licht) verschillen van de werkelijkheid.

Denkbaar zou zijn om alleen in de jaren dat gemeenteraadsverkiezingen plaatsvinden het aantal raadszetels te bepalen. Immers, in de vier jaar na die verkiezingen wordt de omvang van een raad, zelfs als er sprake zou zijn van een sterke stijging of daling van het aantal inwoners, niet aangepast.

Echter, herindelingen vinden elk jaar plaats. Daarmee verandert het aantal gemeenten en alsnog het aantal raadszetels. Daarom is in onderstaande tabel, startend bij de invoering van het dualisme in 2002, het aantal raadszetels in elk jaar weergegeven.

 In de tabel is naast het aantal raadsleden ook de verhouding tussen mannen en vrouwen weergegeven.

* In verkiezingsjaren betreft het de situatie ná de verkiezingen

 Aantallen wethouders 1998-2017

Het aantal wethouders wordt  bepaald door de omvang van de gemeente. Die omvang is bepaald op het maximaal aantal fte waarvoor wethouders aangesteld mogen worden. Doordat veel gemeenten ‘deeltijdwethouders’ aanstellen is de wettelijke bepaling van het maximaal aantal fte hooguit een indicatie  van het aantal personen dat wethouder is. Omdat wij beschikken over gegevens van personen, kunnen wij wel het aantal personen bepalen. Dat is gebeurd in onderstaande tabellen.

Tot aan begin 2002 werd het ambt van wethouder gecombineerd met het raadslidmaatschap. In 2002, met de introductie van het dualisme, is dit gewijzigd. Wethouders traden vanaf dit jaar terug uit de raad. Een onverwacht effect hiervan is geweest dat in 2002 het aantal wethouders ten opzichte van de vorige jaren licht is toegenomen, zoals weergegeven in de volgende tabel

De ontwikkeling in het aantal wethouders vanaf 2002 is weergegeven in de volgende tabel. Ook is daarin de verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke wethouders opgenomen.

* In verkiezingsjaren betreft het de situatie ná de verkiezingen